Tradycje
Katedra Historii Literatury Pozytywizmu i Młodej Polski, jak wiele innych katedr literaturoznawczych Wydziału Polonistyki, wywodzi się z Katedry Historii Literatury Polskiej, z którą w XX wieku związani byli legendarni profesorowie Uniwersytetu Jagiellońskiego: Stanisław Tarnowski, Józef Kallenbach, Stanisław Windakiewicz, Ignacy Chrzanowski, Stefan Kołaczkowski, Juliusz Kleiner, Stanisław Pigoń, Jan Stanisław Bystroń, Franciszek Bielak, Maria Dłuska, Kazimierz Wyka, Tomasz Weiss. (Dzieje Katedry Historii Literatury Polskiej w Uniwersytecie Jagiellońskim. Zarys monograficzny, red. T. Ulewicz, Kraków 1966, Poloniści Uniwersytetu Jagiellońskiego/ Portrety i życiorysy, oprac. H. Markiewicz, Kraków 1998).
Katedra Historii Literatury Pozytywizmu i Młodej Polski wyłoniła się z Zakładu Historii Literatury Polskiej XIX wieku (później Katedra Historii Literatury Polskiej XIX wieku). W ostatniej dekadzie XX wieku Instytut Filologii Polskiej Wydziału Filologicznego składał się z dziewięciu zakładów (literaturoznawczych i językoznawczych), Katedry Bibliotekoznawstwa oraz Zakładu Bibliografii Polskiej XIX w. im. Karola Estreichera). Zakładem Historii Literatury Polskiej XIX wieku kierowała wówczas prof. Maria Podraza-Kwiatkowska. Autorka Symbolizmu i symboliki w poezji Młodej Polski sprawowała tę funkcję od 1981 do 1996 roku. Zainteresowania badawcze Podrazy-Kwiatkowskiej, która, począwszy od rozprawy doktorskiej poświęconej poezji Wacława Rolicza-Liedera, rozwijała i wzbogacała obraz Młodej Polski inspirowały przedstawicieli kadry profesorskiej Zakładu, a następnie Katedry (Ewa Miodońska-Brookes, Marian Tatara, Marta Wyka, Franciszek Ziejka – ówczesny dziekan Wydziału Filologicznego, a później przez dwie kadencje prorektor UJ oraz rektor UJ w latach 1999-2005) oraz jego młodszych pracowników (Marian Stala, Agnieszka Ziołowicz, Bogusław Dopart, Andrzej Romanowski, Grażyna Królikiewicz, Andrzej Nowakowski, Anna Czabanowska-Wróbel, Andrzej Waśko, Jarosław Włodarczyk) i znajdowały dopełnienie w ich pracach. Ewa Miodońska-Brookes i Grażyna Królikiewicz podzielały interdyscyplinarną koncepcję uprawiania historii literatury. Badania Ewy Miodońskiej-Brookes dotyczyły dramatu symbolistycznego, a szczególnie dzieł Wyspiańskiego. Niebagatelny wkład w badania nad twórczością Słowackiego, poetyckiego patrona młodopolan, wniósł Marian Tatara. Studia nad symbolistyczną techniką poetycką rozwijał Marian Stala, a następnie Anna Czabanowska-Wróbel. Wyraz rozwoju młodopolskich zainteresowań w obrębie Katedry Historii Literatury XIX wieku stanowiła zorganizowana przez Marię Podrazę-Kwiatkowską konferencja „Stulecie Młodej Polski”, która odbyła się w Krakowie w dniach 17-21 października 1994 roku. Pracownicy Katedry wygłosili referaty dotyczące młodopolskiego doświadczenia transcendencji (Maria Podraza-Kwiatkowska), znaczenia podróży w biografiach intelektualnych młodopolskich twórców (Franciszek Ziejka), znamiennego dla Młodej Polski rozumienia baśni i baśniowości (Anna Czabanowska-Wróbel), młodopolskiej antropologii (Marian Stala) i modernistycznej estetyki sztuczności (Andrzej Nowakowski).
Istotny wkład w dzisiejsze postrzeganie Młodej Polski wnieśli także kolejni kierownicy Katedry. Franciszek Ziejka koncentrował się w swoich badaniach na roli literatury w podtrzymywaniu i kreowaniu tożsamości zbiorowej. Ten aspekt zainteresowań późniejszego Rektora UJ znalazł odzwierciedlenie przede wszystkim w książkach W kręgu mitów polskich (1977) i Złota legenda chłopów polskich (1984). Franciszek Ziejka podejmował w swoich pracach także problem międzynarodowego kontekstu kształtowania się i rozwoju literatury i sztuki Młodej Polski. Paryż młodopolski (1993), książka stanowiąca pokłosie studiów archiwalnych prowadzonych przez Ziejkę w stolicy Francji w latach 1984-1988, traktuje o polsko-francuskich związkach kulturowych – od czasów Wielkiej Emigracji do początku I wojny światowej. Na tym obszernym tle badacz umieścił paryskie epizody w życiorysach Wyspiańskiego, Kisielewskiego, Weysenhoffa, Żeromskiego i Reymonta. Właśnie Z twórczością Reymonta wiąże się również jedna z ważnych prac edytorskich Franciszka Ziejki. W 1991 roku ukazał się tom Chłopi (BN I 279) w opracowaniu tego zasłużonego i wybitnego badacza.
Za lapidarną formułę opisującą dorobek intelektualny i podejście do literatury Mariana Stali można by uznać tytuł jednej z jego książek Blisko wiersza... (2013). Uważna lektura poezji, w której badacz nie stroni jednak od historycznoliterackiego uogólnienia czy odniesień do pozaliterackich źródeł wiedzy o epoce, jest znamienną cechą prac Mariana Stali, począwszy od książki Metafora w liryce Młodej Polskiej. Metamorfozy widzenia poetyckiego (1988). Metafora traktowana jest przez Stalę nie tylko jako element poetyckiego wysłowienia; jest ona raczej sposobem poznania rzeczywistości i tekstowym śladem wskazującym na charakterystyczne dla epoki postrzeganie świata. Czytelnik rozprawy Pejzaż człowieka. Młodopolskie myśli i wyobrażenia o duszy, duchu i ciele (1994) otrzymuje natomiast erudycyjną rekonstrukcję przeświadczeń antropologicznych, które były częścią świadomości przedstawicieli ruchu młodopolskiego. W tej szerokiej perspektywie badacz sytuuje lekturę odnoszących się do „problemu człowieka” poetyckich obrazów i dyskursywnych sformułowań obecnych między innymi w poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera i Antoniego Langego. Poezja Młodej Polski jawi się – w świetle rozważań Stali – jako reakcja na kryzys antropologiczny przełomu XIX i XX wieku i zarazem medium, w którym kształtowały się możliwości jego przezwyciężenia. Marian Stala podejmował się także interpretacji poezji romantycznej oraz między- i powojennej (Trzy nieskończoności. O poezji Adama Mickiewicza, Bolesława Leśmiana i Czesława Miłosza, 2001). Uczony śledził w swoich lekturach przemiany metafor, poetyckich obrazów, motywów w poezji XIX i XX wieku, wskazując tym samym na dynamiczną ciągłość literackiej nowoczesności. W tym obszarze sytuują się Fragmenty lunarne. Szkice o obecności księżyca w poezji polskiej od schyłku XIX wieku do początku XXI wieku z małą antologią księżycowych wierszy w poezji Zachodu (2021).
Do tradycji monografii twórczości wybitnego poety epoki, którą wyznaczyły redagowane przez Marię Podrazę-Kwiatkowską Studia o Tadeuszu Micińskim (1979), nawiązuje sekwencja publikacji zbiorowych, na którą składają się teksty interpretacyjne poświęcone utworom Kazimierza Przerwy-Tetmajera, Tadeusza Micińskiego, Leopolda Staffa i Wacława Rolicza-Liedera. Ostatni z wymienionych tomów, wydany w 2017 roku, stanowi hołd, niestety pośmiertny, dla intelektualnego dorobku Podrazy-Kwiatkowskiej. Za kontynuację znamiennej dla autorki Młodopolskich harmonii i dysonansów lektury poezji Bolesława Leśmiana w kontekście młodopolskim można uznać natomiast konferencję Stulecie Sadu rozstajnego (2012) i stanowiącą jej pokłosie monografię debiutanckiego zbioru poety (2014).
W 2005 roku Katedra Historii Literatury Polskiej XIX wieku, kierowana wówczas przez rektora Franciszka Ziejkę, podzieliła się na Katedrę Historii Literatury Oświecenia i Romantyzmu oraz Katedrę Historii Literatury Pozytywizmu i Młodej Polski.
W okresie funkcjonowania Ośrodka Dokumentacji Życia Literackiego Młodej Polski z Katedrą współpracował bibliograf mgr Marian Zaczyński.
Od 2011 do 2020roku pracami Katedry kierował prof. Marian Stala. Aktualnie na jej czele stoi prof. Anna Czabanowska-Wróbel. W skład Katedry wchodzą także:
prof. Andrzej Waśko
dr Katarzyna Deja
dr Rafał Milan
Niestety, ostatnie lata przyniosły bolesne straty w środowisku związanym z Katedrą. W 2016 roku zmarła prof. Maria Podraza-Kwiatkowska. W 2020 roku pożegnaliśmy rektora Franciszka Ziejkę. Także w roku 2020 przedwcześnie odszedł dr Krzysztof Fiołek.
Działalność pracowników Katedry Historii Literatury Pozytywizmu i Młodej Polski pozwoliła na włączenie w obręb dyskusji historycznoliterackiej i na popularyzację twórczości poetów zapomnianych, a także nieodkrytych tekstów pisarzy uznanych. Warto wspomnieć w tym kontekście o organizowanej przez Krzysztofa Fiołka konferencji „Niedoczytani, Niedoczytane... Zapomniane postacie polskiej literatury lat 1863-1914” (03.11-04.11.2011), w efekcie której w 2014 roku ukazał się zbiór tekstów Literatura niewyczerpana. W kręgu mniej znanych twórców polskiej literatury lat 1863-1914. Niebagatelną rolę odegrały także najważniejsze prace edytorskie. W serii Biblioteka Poezji Młodej Polski redagowanej przez Marię Podrazę-Kwiatkowską i Jerzego Kwiatkowskiego ukazały się wiersze Wincentego Korab-Brzozowskiego i Jana Wroczyńskiego (oprac. Marian Stala), Stanisława Korab-Brzozowskiego, Marii Komornickiej i Wacława Rolicza-Liedera (oprac. Maria Podraza-Kwiatkowska), Józefa Jedlicza i Stanisława Miłaszewskiego (oprac. Anna Czabanowska-Wróbel), Ludwika Szczepańskiego (oprac. Andrzej Nowakowski), poematy prozą Stanisława Przybyszewskiego (oprac. Gabriela Matuszek).